luos_6

Лёс роднага слова

Частка 6
У 20 –я гады на золку Савецкай улады пачалі працаваць дзяржаўны і партыйны апарат на роднай мове ў нашай рэспубліцы.І выкладанне вялося на ўсіх ступенях адукацыі на матчынай мове. Хаця пасля хапала знявагі роднай мове з розных высокіх кабінетаў і кабінецікаў.Дык чаму ж сёння праз восем дзесяцігоддзяў узнікла такая маштабная праблема? Няўжо голы практыцызм вышэй за духоўную спадчыну? Як вядома: лёс мовы, лёс народа – неразрыўныя паміж сабою. Было б разумна, каб родная мова заняла сваё пачэснае месца ў дзяржаўных установах . Канеше, калі дырэктар школы аб’яўляе, што, напрыклад, школа пераходзіць на рускую мову выкладання па жаданню бацькоў, то наўрад хто выступіць супраць.Хто ўзніміць голас пратэсту, а тым больш сам будзе стукацца ва ўсе дзверы ў абарону роднай мовы? А тыя, хто стаў на аборону яе, мовы, лічацца ці не нацыяналістамі. Але ж гэта не адно і тое ж, бо няма ніякай варожасці, а спроба падоўжыць жыццё мовы хаця б у адной са школ Паазер’я. А ці спыталі ў тых жа дзетак: якая мова даецца ім лягчэй, на якой паўсюдна размаўляюць ці толькі “на людзях”? Не спыталі. А ўрэшце спажывецкая жылка ўзяла верх над розумам. Ці ж сёння час для дыскусіі пра годнасць роднай мовы? Хай ўжо тыя, хто выракся , становяцца ў позу, не могуць уцяміць, што па краіне ідзе адраджэнне нацыянальнай культуры. І дзе як не ў беларускіх школах павінна гучаць беларускае слова!

Думаю і штораз сутыкаюся з тым набалелым, калі заходжу ў рэдакцыю мясцовай раёнкі. Ніводзін супрацоўнік не падтрымлівае гутарку на роднай мове.Не могуць.Толькі “какаюць”.Нават ліцэнзію ў міністэрстве інфармацыі ўзялі на выданне на рускай мове. І з нумара ў нумар толькі хваласпеў мясцовай ўладзе “твораць”. Так і вышэй, толькі рускую і чуеш. “А зачэм?” Што казаць, калі ў тым жа міністэрстве ці не пару-тройку чыноўнікаў вітаюць родную мову, астатнія ж пазіраюць на цябе як на нацыяналіста альбо апазіцыянера не іначай. І таўро можаш атрымаць.

Узгадаў жончыну Мядзельшчыну, як спрамлялі Вузлянку, гэта тое самае, што інтэнсіўнае паскарэнне асіміляцыі. Мы ўжо на свае вочы бачым, да чаго прывяло гэтае славутае спрамленне.Але гэта выгадная для вызначанага кола чыноўнікаў справа.А сённяшнія нашчадкі, што засталіся на той зямельцы ёмкім слоўцам успамінаюць тых, хто спаласаваў цела роднага краю.

Тое ж самае ў нас і з пераводам школ на рускую мову. Павінна быць ясна ўсім, хто глядзіць наперад, да якога выніку прыйшлі і прыйдзем, аднак насуперак здаровай логіцы нас пераконваюць, што такі шлях адзіна правільны, што так трэба рабіць і далей, што будучыня за адной мовай.Сама напрошваецца аналогія: а чаму б не пакінуць на карце усходняй Еўропы адну раку? Навошта нам усе астатнія?Хопіць нам адной. Рака – жывая, але нямая. Няўжо мы,беларусы,упадобімся рацэ, якую спрамляюць, а яна маўчыць?

Аркадзь Жураўлёў
Працяг будзе

luos_5

Лёс роднага слова

Частка 5
Незразумелым застаецца той факт, што нават пасля выступлення Прэзідэнта краіны з нагоды Дня незалежнасці, які падкрэсліў, што, “калі мы хочам быць адзіным народам, які жыве ў паспяховым грамадстве (а мы, несумненна хочам гэтага), нам неабходна пастаянна думаць аб умацаванні і развіцці духоўна-маральных і ідэалагічных асноў нашага грамадства…” і тлумачэння Канстытуцыйнага суда Рэспублікі Беларусь аб адказнасці за непавагу да дзяржаўнай мовы падчас семінара 18 верасня мінулага 2007 года “Садзейнічанне больш шырокаму ўжыванню міжнародных стандартаў у галіне правоў чалавека ў працэсе адпраўлення правасуддзя ў Рэспубліцы Беларусь”адзіная на Віцебшчыне беларускамоўная школа страціла свой першапачатковы статус.Як і каму гэта было патрэбна? Няўжо тыя школьнікі, бацькі якіх захацелі каб іх дзеці навучаліся рускай мове будуць удзячныя ім за страчаныя карані?! Так, неабходна ведаць і другую мову, паколькі ў краіне ўведзена двухмоўе, але найперш - мову таго краю, дзе ты жывеш. А як жа дзеткі нашыя, школьнікі? У іх (школьнікаў) наперадзе вялікая дарога, назва якой – Жыццё.Уявіце, паважаныя мае: жыць у Беларусі і не ведадаць роднай беларускай мовы - гэта ўжо нават не ведаю, як і назваць.Дзікунствам альбо невуцтвам, здрадаю ці недасведчанасцю? Маўляў, хтосьці сказаў, што непатрэбна гэта нам, іншыя, як той статак, следам пасунецц. Чаму мне ніхто не забараняў каб дзеці мае вучыліся ў беларускай школцы? І што ім пашкодзіла? Наадварот – дапамагло ў жыцці вольна арыентавацца ў сродках аўдыёвізуальных камунікацый, да таго ж авалодаць такімі славянскімі мовамі як польская, балгарская, сербская, украінская і інш.

Чаму ж так зневажальна і з нейкай пагардай ставяцца да свайго роднага слова іншыя, так бы мовіць, беларусы, і ў тым ліку і абласная суполка Саюза пісьменнікаў на чале з рускамоўнай паэткай і тыя ж настаўнікі, якім наканававана вучыць маладое пакаленне адданай любові да Радзімы? Можа, было б правільным, каб сваю прафесійную прыдатнасць як пісьменнікі, так і настаўнікі штогод пацвярджалі здачай экзамену на валоданне літаратурнай моваю. Думаеце, гэта кепска было б? Толькі ці рэальна?

Хачу спытацца: якім чынам захаваць і развіваць культуру народа, росквіт нацыі, самабытнасць, жыццёвага ўкладу, тую дзедаўскую спадчыну, калі не беражэш матчына слова? Маці і Радзіма – нераздзельныя, а Радзіма, як і душа, адна. Узгадаю народнага паэта Беларусі Пімена Панчанку:
Каб стаць чалавекам
У час наш суровы,
Помні жыцця асновы:
Гавары, як вучыла маці,
Рабі, як вучыў бацька,
Жыві, як добрыя людзі,
Усё, на што здольны,Зрабі для Радзімы.

Аркадзь Жураўлёў
Працяг будзе

luos_4

Лёс роднага слова

Частка 4
Вялікую павагу да матчынай мовы, да сацыяльна-палітычнага абуджэння народ мелі вядомыя беларусы Францішак Багушэвіч,Алаіза Пашкевіч (Цётка), Браніслаў Тарашкевіч, Аляксандр Уласаў, сенатар у польскім сейме ад сялян, першы рэдактар газеты “Наша ніва”. Дзякуючы яго і Язэпа Гаўрыліна намаганням была адкрыта беларуская гімназія ў Радашковічах, дзе вучыўся будучы народны паэт Беларусі Максім Танк. Камсамольцы гімназіі Таўпека, Скурко, Лавор, Сідаркевіч, Карнавух, Пальчэўскі трымалі цесную сувязь з Беларускай грамадою, якой кіравалі Б.Тарашкевіч, С.Рак-Міхайлоўскі з вёскі Максімаўка.

Родная мова гучала тады набатам для рабочых і сялян у барацьбе за палітычныя свабоды, за развіццё ўласнай культуры.Беларуская Рабоча-Сялянская Грамада вяла адкрытую барацьбу з рэжымам Пілсудскага, супраць дыскрымінацыйных мер у адносінах да беларускай асветы і культуры.Народныя выбраннікі Браніслаў Тарашкевіч, аўтар першай беларускай граматыкі і Сымон Рак-Міхайлоўскі - беларускія паслы, з трыбуны польскага сейма ганьбілі існуючыя законы, выступалі супраць асадніцтва на “крэсах усходніх”, дабіваліся палітычных свабод, зямлі сялянам, роднай мовы іх дзецям…І былі асуджаны палякамі да 12 гадоў катаргі.

Можна прывесці яшчэ шмат прыкладаў з імёнамі беларускіх сыноў і дачок, якія ў розныя часы з рызыкай для жыцця змагаліся за беларускае слова, сонца для беларусаў, за гоман родны, сакавіты.

Сённяшні дзень – гэта не толькі высокаякасная праца на кожным рабочым месцы, але высокая свядомасць асобы ў адносінах да сябе, да народа, да крыніцы мовы і культуры, да той Радзімы, якая дала жыццё, пашану, імя. Многія глыбы застойнага часу так і засталія не ўзнятымі, не ўдалося павярнуць чыноўніка тварам да чалавека.Слушная крытычная думка яшчэ ўсё караецца па-ранейшаму. Толькі метады змяніліся.Зазірніце ў раённыя газеты: ці часта друкуюць, калі ўвогуле друкуюць, пра зладзеяў і пустабрэхаў, бюракратаў і прыстасаванцаў, падхалімаў і прайдзісветаў розных калібраў, не зважаючы на пасады.Зрэдку, калі першымі гэта зробяць рэспубліканскія газеты.У абласным друку, як і ў раённым,- адзін хваласпеў ды бравурныя справаздачы чыноўнікаў з партрэтамі амаль у кожным нумары.

У газеце “Звязда” за 3 жніўня 2007 года я пісаў, што “мова – сцяг народа, таму мы абавязаныя яго надзейна трымаць, каб не страціць свае карані, каб слова беларускае жыло, каб яно праз вякі праляцела…” Дык што ж нам замінае?

Аркадзь ЖУРАЎЛЁЎ
Працяг будзе

luos_3

Лёс роднага слова

Частка 3.
карысць сквапным на чужое абдзіралам. Ім і ў галаву не прыходзіла, каб
цёмнаму “рольніку” раптам захацелася сваёй нацыянальнай культуры, роднага слова, гаротнай песні пра сваю долю. Дарагая хатка, дзе радзіла матка, для цёмнага люду жыццё гукала, дзе папала. І ў полі, пад песні жаўрука галасіла дзіця беларускай маці, і ў час сенакосу, пад звон сталёвых кос, сярод мурожыстых лугоў, у цяжкіх пакутах даносіўся стогн самай радзімай на свеце…

Нельга схаваць тое дзіва, што завецца Радзіма! Радзіма – гэта маці, а маці – песня, крылатая птушка, звонкая крыніца і гонар сына, росны ранак вольнага і светлага дня. Узгадаем нашага Янку Купалу з яго вершам “Мая навука”:
Мне мудрасці кніжнай
Не даў Бог пазнаці,
Мой бацька не мог даць
раскошаў такіх –
Наўчыўся я слоў беларускіх
ад маці
І дум беларускіх без школы
і кніг…”

Таму недаравальна тым людзям, якія не ведаюць песні свайго краю, нават грэбуюць імі, быццам тыя паны альбо часовыя на нашай зямлі, каму меладычнае беларускае слоўка ганьбіць і цяпер яшчэ слых.

- Кожны народ мае свой гонар, - гаварыў яшчэ адзін класік нашай літаратуры Якуб Колас вуснамі героя Лабановіча ў трылогіі “На ростанях” свайму настаўніку і сябру Турсевічу, ці проста Яську з Мікалаеўшчыны, “дырэктару” з “Новай зямлі”. -Англічанін перад усім светам горда зазначае: я – англічанін! Тое ж самае скажа француз, немец, аўстрыец…А мы, беларусы, не адважымся прызнацца ў тым, што мы беларусы.Бо на галаву беларусаў выліта многа памыяў, годнасць яго прыніжана і мова яго прыніжана, у яго няма імя, твару…”

Янка Купала пераканаўча і катэгарычна вызначыў галоўную спадчыну беларускага народа.

Ад прадзедаў спакон вякоў
Мне засталася спадчына:
Паміж сваіх і чужакоў
Яна мне ласкай матчынай
Аб ёй мне бавяць казкі-сны
Вясеннія праталіны,
І лесу шэлест верасны,
І ў полі дуб апалены…’

Аркадзь Жураўлёў
Працяг будзе